Toaleta dla osób z niepełnosprawnościami - zasady projektowania, normy, wytyczne

Bariery architektoniczne utrudniające normalne funkcjonowanie to codzienność osób z niepełnosprawnościami. W wielu przypadkach dotyczy to również łazienek. Częstym problemem jest brak toalety dla niepełnosprawnych, która byłaby dostosowana do ich szczególnych potrzeb.
Obecnie funkcjonują jednak regulacje, które określają, jak powinna zostać zaprojektowana toaleta dla inwalidów. Dzięki nim możliwe jest usunięcie niektórych barier i stworzenie komfortowej toalety dla osób niepełnosprawnych.

WC dla niepełnosprawnych

Ubikacja dla osoby niepełnosprawnej musi być zaprojektowana w sposób oparty o przepisy prawa budowlanego. W tym przypadku istotną wskazówką jest norma zawarta w art. 5 ust 1 pkt 4 Prawa Budowlanego. Głosi ona, że ?obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne?.

WC dla osób niepełnosprawnych musi być przystosowana w taki sposób, by mogły one korzystać zeń samodzielnie i komfortowo. Dotyczy to zwłaszcza osób z niepełnosprawnościami ruchowymi, dla których ?standardowa? łazienka jest pełna przeszkód, często nie do pokonania.

Ubikacja dla niepełnosprawnych musi być przede wszystkim wyposażona w niezbędne akcesoria. Przede wszystkim są to uchwyty i poręcze, ale także - w przypadku łazienek z prysznicami - specjalne siedziska prysznicowe.
Dostosowanie WC dla niepełnosprawnych dotyczy także toalety oraz umywalki. Konieczny jest także montaż suszarki do rąk.

Co ważne, cena WC dla niepełnosprawnych, mimo konieczności montażu dodatkowych urządzeń, nie musi być wcale wysoko. Możliwe jest uzyskanie dofinansowania z PFRON, które pokrywa nawet 95% kosztów.

Kiedy wymagana jest toaleta dla niepełnosprawnych?

To, kiedy toaleta dla niepełnosprawnych musi być dostępna, reguluje z kolei § 86 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002, dotyczące warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki oraz ich usytuowanie. Zgodnie z punktem 1. owego rozporządzenia, w budynku, w którym muszą być udostępnione toalety, na każdej kondygnacji, do której mają dostęp osoby z niepełnosprawnościami, musi znajdować się przynajmniej jedna odpowiednio przystosowana, ogólnodostępna toaleta.

Powyższy zapis dotyczy trwałych obiektów budowlanych, jednak rozporządzenie reguluje również kwestię dostępności toalety dla niepełnosprawnych w przypadku przenośnych kabin WC. Punkt 6 paragrafu 87 wskazuje, że w przypadku ustępów publicznych minimum jedna kabina musi być przystosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Powyższe przepisy dotyczą również toalety dla niepełnosprawnych w budynkach użyteczności publicznej oraz w miejscach pracy. W drugim przypadku pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia toalety dla niepełnosprawnych, kiedy zatrudnia takie osoby. Jeśli dana profesja nie daje możliwości korzystania z WC w trwałym budynku, może być to również przenośny ustęp.

Toaleta dla niepełnosprawnych - przepisy

O ile prawo określa konieczność zapewnienia odpowiednich łazienek, tak dokładne wymogi dotyczące toalet dla niepełnosprawnych w przepisach nie są zbyt szczegółowe.
Zgodnie z wytycznymi z wspomnianego już rozporządzenia Ministra Infrastruktury wymogi, które musi spełnić ubikacja dla niepełnosprawnych to:

• zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach minimum 150 x 150 cm,
• brak progów w drzwiach,
• obecność minimum jednej, odpowiednio przystosowanej miski ustępowej oraz umywalki,
• obecność uchwytów mających na celu ułatwienie korzystania z urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Wytyczne dotyczące toalet dla niepełnosprawnych nie precyzują, czym jest ?odpowiednie przystosowanie? urządzeń. W związku z tym należy się w tej kwestii kierować dobrymi praktykami podczas projektowania takiego pomieszczenia.

Toaleta dla niepełnosprawnych - warunki techniczne

Warunki techniczne toalety dla niepełnosprawnych muszą umożliwiać komfortowe i bezpieczne korzystanie z takiego pomieszczenia. Wiele praktyk nie jest określonych przepisami, jednak ich stosowanie jest konieczne, by takie warunki zapewnić.

Przede wszystkim drzwi wejściowe powinny mieć szerokość minimum 90 cm, ale nie większą niż metr. Skrzydła drzwiowe o szerokości powyżej 100 cm są ciężkie, co może utrudniać manewrowanie.

Jeśli nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie progów, należy zastosować listwy podprogowe z małym spadkiem. Pozwolą one zniwelować różnicę poziomów i umożliwią wjazd do pomieszczenia osobie, która porusza się na wózku.

Wśród różnych warunków technicznych WC dla niepełnosprawnych ważna jest też kwestia drzwi. Jeśli są one przeszklone, dolna ich część powinna być wyposażona w zabezpieczenie chroniące przed uderzeniem kołami o wysokości minimum 40 cm. Z kolei klamka musi mieć ergonomiczny kształt ułatwiający pewny chwyt oraz znajdować się na wysokości nie mniejszej niż 80 cm. Z uwagi na ograniczone możliwości manewrowania rękami przez niektóre osoby warto pod klamką zamontować dodatkowy, szeroki uchwyt.

Toaleta dla niepełnosprawnych - wymiary

Wymiary toalety dla niepełnosprawnych muszą zapewniać przestrzeń manewrową pozwalającą maksymalnie zmniejszyć ryzyko uderzania kołami o ściany oraz narożniki. Jeśli jego wyeliminowanie nie jest możliwe, ściany i narożniki należy zabezpieczyć odbojami lub odpowiednio wysokimi listwami przypodłogowymi.
Do przestrzeni tej nie zalicza się obszar, w którym może znajdować się skrzydło otwartych drzwi. Jeżeli drzwi otwierają się do wewnątrz pomieszczenia, odpowiedni wymiar ubikacji dla niepełnosprawnych (długość lub szerokość) musi wynosić tyle, ile określono w przepisach + długość skrzydła drzwi.

Ile toalet dla niepełnosprawnych?

Ilość toalet dla niepełnosprawnych w budynkach użyteczności publicznej zależy przede wszystkim od tego, ile kondygnacji jest w oddanym obiekcie. Na każdej z nich musi znajdować się minimum jedna łazienka dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Gdzie musi być toaleta dla niepełnosprawnych?

Toaleta dla niepełnosprawnych musi się znajdować w każdym budynku użyteczności publicznej - na przykład w szkole, urzędzie lub centrum handlowym. Dotyczy to również placówek ochrony zdrowia.

W przypadku miejsc pracy odpowiednio dostosowana toaleta musi znajdować się w firmach, które zatrudniają osoby niepełnosprawne.
To, czy toaleta dla niepełnosprawnych musi być na każdej kondygnacji w przypadku zakładów mieszczących się w piętrowych budynkach zależy od tego, gdzie znajdują się dostosowane do ich potrzeb stanowiska pracy.

Oznaczenie toalety dla niepełnosprawnych

Oznaczenia toalet dla niepełnosprawnych (podobnie jak same toalety tego typu) funkcjonują od zaledwie kilkudziesięciu lat. Z tego powodu nie wypracowano różnych symboli. Jako znak toalety dla niepełnosprawnych stosuje się piktogram przedstawiający postać siedzącą na wózku inwalidzkim. Jest on łatwy do rozpoznania i dotyczy osób o różnych typach niepełnosprawności, nie tylko ruchowej.

Co ważne, na toaletach dla niepełnosprawnych nie ma zazwyczaj znaków dzielących je na damskie i męskie. Dzieje się tak dlatego, iż łazienki tego rodzaju mogą być (i najczęściej są) koedukacyjne.

Projekt łazienki dla niepełnosprawnych

Tworząc projekt łazienki dla niepełnosprawnych należy wziąć pod uwagę nie tylko funkcjonalność pomieszczenia oraz znajdujących się w nim sprzętów, ale także estetyki.
Współczesne wzornictwo poręczy oraz siedziska sprawia, że dobrze wyglądają, a także mogą być wykorzystywane przez osoby w różnym wieku oraz z różnymi niepełnosprawnościami. Jest to ważne szczególnie w przypadku toalet znajdujących się w budynkach użyteczności publicznej.

UWAGA: Znajdujące się w łazience poręcze dla niepełnosprawnych powinny być zainstalowane możliwie jak najbliżej ścian, dzięki czemu przemieszczanie się staje się łatwiejsze oraz daje większą swobodę ruchów. Muszą mieć ergonomiczny kształt (np. zaokrąglony ze spłaszczeniem od przodu), łatwo dopasowujący się do dłoni.

Nie wszystkie aspekty, jakie należy wziąć pod uwagę, tworząc łazienkę dla niepełnosprawnych, widać na rzucie. Ważna jest także odpowiednia kolorystyka, szczególnie z myślą o osobach słabo widzących. Poręcze, siedziska i inne sprzęty powinny być dobrze widoczne. Dobrą praktyką jest stosowanie np. ciemnych ścian i białych, kontrastujących z nimi sprzętów.

Jak zaprojektować łazienkę dla niepełnosprawnych? warto pamiętać, że znajdujące się w nich urządzenia muszą być odporne na intensywne, nie zawsze ostrożne użytkowanie. Dodatkowo w budynkach użyteczności publicznej nie jest znana waga użytkowników. Z tego powodu stosowane wyroby muszą być testowane na ponad 200 kg. Dobrym rozwiązaniem są też sanitariaty ze stali nierdzewnej. Wytrzymałość, łatwość obsługi i estetyka to podstawowe kwestie, które należy wziąć pod uwagę, projektując odpowiednio przystosowane łazienki.

Wyposażenie toalet dla niepełnosprawnych

Wyposażenie łazienek dla niepełnosprawnych musi składać się z akcesoriów ułatwiających korzystanie z niej osobom z różnego typu niepełnosprawnościami.
Absolutną podstawą są specjalne uchwyty. Powinny znajdować się przede wszystkim w pobliżu sedesu oraz przy umywalkach. Nie mogą jednocześnie ograniczać przestrzeni manewrowej.

Nie jest określone, ile uchwytów oraz innych ułatwiających poruszanie się akcesoriów powinno znajdować się na wyposażeniu łazienki dla osób niepełnosprawnych. Zależy to przede wszystkim od układu pomieszczenia.

Istotnymi elementami wyposażenia toalety dla niepełnosprawnych są różnego rodzaju taborety, stołki i siedziska. Warto także uwzględnić wzbogacenie uchwytów specjalnymi wieszakami łazienkowymi oraz haczykami i pojemnikami na papier toaletowy. Przydatne są też szczotki do toalet z dłuższą niż standardowa rączką.
Również baterie dla niepełnosprawnych powinny mieć dłuższe rączki, ułatwiające spuszczenie wody. Koło umywalki musi znajdować się dozownik do mydła. Dodatkowym udogodnieniem dla osób poruszających się na wózkach jest też uchylne lustro. Posiada ono zmienny kąt nachylenia, dzięki któremu również siedzące osoby mogą się w nim łatwo przejrzeć.

Poręcz do toalety dla niepełnosprawnych

Odpowiednie przystosowanie pomieszczenia jest kluczowe dla tego, by osoba z niepełnosprawnością mogła korzystać z niego w sposób, który będzie nie tylko wygodny, ale i bezpieczny.
Koniecznością są specjalne uchwyty w toalecie dla niepełnosprawnych, które ułatwiają przemieszczanie się podczas korzystania z sanitariatów.

Najlepiej, jeśli mają one formę poręczy o średnicy rur między 2 a 3,5 cm. Umożliwia to wygodne chwycenie. Podobnie jednak jak w przypadku innych akcesoriów, również znajdujące się w toalecie dla niepełnosprawnych uchwyty powinny uwzględniać zaburzoną lub zmniejszoną sprawność chwytną potencjalnych użytkowników. Warto to uwzględnić i wybrać modele z nieco większymi średnicami.

W przypadku uchwytów dla niepełnosprawnych w toaletach bardzo ważna jest wysokość, na której są montowane. Zgodnie z przepisami, optymalna wysokość to 75 - 85 cm.
Oprócz standardowych modeli przyściennych, montowanych poziomo lub pionowo, na rynku dostępne są wersje kątowe oraz łamane. Niezależnie od wybranego modelu warto wybierać produkty z dodatkowymi udogodnieniami, takimi jak karbowania zapobiegające ślizganiu się rąk.

Umywalka w toalecie dla niepełnosprawnych

Umywalka w WC dla niepełnosprawnych musi być zamontowana w taki sposób, by jej spód znajdował się powyżej kolan człowieka, który siedzi na wózku inwalidzkim. Komfort korzystania z armatury łazienkowej tego typu zwiększa również płaskie dno oraz odpowiednio wyprofilowana krawędź. Dobrze, jeśli korzystająca z niej osoba może wygodnie oprzeć łokcie o jej krawędź. Należy pamiętać, by pod umywalką nie znajdowały się żadne sprzęty mogące utrudniać wjazd wózkiem. Kosze łazienkowe na śmieci powinny znajdować się poza przestrzenią manewrową.

Równie ważne są wymiary sprzętu. Wysokość umywalki w toalecie dla niepełnosprawnych powinna wynosić mniej niż 80 cm; w przypadku dzieci do lat 12 maksymalna wysokość to 60 cm. Warto by na podobnej wysokości znajdowały się takie akcesoria jak pojemniki na ręczniki, suszarki do rąk, dozowniki mydła oraz - opcjonalnie - dozowniki do dezynfekcji. Minimalna szerokość umywalki to 60 cm. Tuż obok umywalki powinny znajdować się uchwyty ścienne (uchylne lub stałe) o długości 55-70 cm.

Pisuar dla niepełnosprawnych

Pisuar w toalecie dla niepełnosprawnych nie pojawia się często. Wiele osób może jednak z niego bezpiecznie korzystać, pod warunkiem, że będzie umieszczony na odpowiedniej wysokości.
Dobrym rozwiązaniem są pisuary stojące, w których misa i odpływ znajdują się znacznie niżej niż w przypadku standardowych modeli montowanych na ścianach. 

Po obu stronach pisuaru dla niepełnosprawnych muszą znajdować się poręcze, na których można się wygodnie podeprzeć.

WC dla niepełnosprawnych - komplet

bardzo istotnym aspektem projektowania całego pomieszczenia jest wysokość toalety dla niepełnosprawnych. Optymalny przedział to 45-50 cm, czyli wyżej niż standardowe sedesy.
Oprócz tego należy uwzględnić specjalnie zaprojektowaną, dostosowaną do potrzeb osób z niepełnosprawnościami misę. W większości modeli WC dla niepełnosprawnych (również typu kompakt) jest ona wydłużona do 70 cm i wyposażona w deskę z nacięciami zapewniającymi komfortowe korzystanie - najlepiej z funkcją wolnego opadania, zwiększającą komfort oraz bezpieczeństwo użytkownika. Warto wybrać deskę z wzmocnionymi metalowymi zawiasami. Gwarantuje to, że klapa będzie się solidnie trzymać, co znacznie ułatwi przemieszczanie się osobom, które muszą przesiąść się na wózek.

Do najbardziej praktycznych rozwiązań należą modele desek WC z funkcją bidetu, wyposażone w regulację ciśnienia wody oraz temperatury, a także z funkcją suszenia z możliwością zmiany temperatury powietrza. W przypadku takich systemów sterowanie odbywa się za pomocą znajdującego się na wysokości deski panelu.

Obok sedesu muszą się znajdować uchylne lub nieuchylne poręcze i uchwyty, które ułatwią wygodne korzystanie z toalety. Przed ich zamontowaniem należy się jednak upewnić, czy ściany łazienki są wykonane z dostatecznie wytrzymałych materiałów. Jeżeli nie, dobrym rozwiązaniem będą uchwyty oraz poręcze mocowane do podłogi, zapewniające bezpieczne podparcie i niezbędny komfort.

Samozamykacz w toalecie dla niepełnosprawnych

Bardzo praktycznym elementem wyposażenia jest umieszczany w drzwiach dla niepełnosprawnych samozamykacz.
Wiele osób ma trudności z sięgnięciem do tyłu i zamknięciem za sobą otwartych drzwi. Samozamykacz eliminuje taką konieczność; ponadto wiele modeli znacznie zmniejsza opór otwierania drzwi dzięki mechanizmom krzywkowym. Ułatwia to otwieranie nie tylko osobom z niepełnosprawnościami, ale także dzieciom i osobom starszym, którym czynność ta również może sprawiać problemy.

Łazienki dla niepełnosprawnych - dofinansowanie

Dostosowanie łazienki do potrzeb osoby niepełnosprawnej to zawsze duży wydatek. Jednak zarówno osoby z niepełnosprawnościami, jak i ich opiekunowie mogą starać się o odpowiednie dofinansowanie na ten cel.
Instytucja, która udziela wsparcia osobom z niepełnosprawnościami ruchowymi i ułatwia dostosowanie łazienek dla niepełnosprawnych jest PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).
Stosowny wniosek składa się w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie. Należy do niego dołączyć następujące dokumenty:
- orzeczenie o stopniu niepełnosprawności,
- dokument poświadczający prawo do lokalu,
- orzeczenia o niepełnosprawności innych członków rodziny, jeśli takowe występują,
- zaświadczenie o zatrudnieniu i dochodach.

Wniosek o refundację łazienki dla niepełnosprawnych musi zawierać także informacje o tym, jakie bariery znajdują się w niej obecnie, a także o elementach wyposażenia, które mają być wymienione lub dodane. Szczegółowy projekt (który również można sfinansować ze środków PFRON) składa się po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku.
Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 95% kosztów przedsięwzięcia (lub 80%, jeśli wnioskodawca nie jest właścicielem lokalu). Nie może przy tym przekroczyć piętnastokrotności przeciętnego wynagrodzenia.

Łazienka i toaleta dla osób niepełnosprawnych to miejsce, które musi być zaprojektowane ze szczególną starannością. Należy wziąć pod uwagę nie tylko przepisy, ale i dobre praktyki projektowe. Bardzo ważny jest także dobór sprzętów w taki sposób, by nie stanowiły dodatkowej bariery podczas korzystania z łazienki, a były istotną pomocą.
Bardzo podobne praktyki warto zastosować projektując toaletę dla osób starszych. Jest to bowiem szereg rozwiązań poprawiających komfort i bezpieczeństwo osób mających różnego rodzaju problemy z poruszaniem się.

Czytaj także:

Faneco - partner dla sektora opieki zdrowotnej
Uchwyty dla niepełnosprawnych - dowiedz się więcej
Wyposażenie sanitarne - kompleksowe zaopatrzenie architektów i projektantów